Skąd się wzięły bursztyny?

Dokładny wiek powstania bursztynu bałtyckiego nie jest znany. Wiadomo na pewno, że powstał on z żywicy drzew porastających teren dzisiejszej Skandynawii i północnej części Morza Bałtyckiego, które wówczas było lądem. Nieco cieplejszy niż dziś klimat sprawiał, że w lesie tym obok siebie występowały drzewa iglaste, drzewa liściaste, palmy i sagowce. Nie znamy również gatunku drzewa, z którego pochodzi ta kopalna żywica. Najprawdopodobniej było to drzewo iglaste z rodziny sosnowatych.

Powód, dla którego drzewa wydzielały żywicę tak obficie również nie jest jasny. Jedna z bardziej prawdopodobnych hipotez wiąże ten fakt ze wzmożoną działalnością wulkaniczną, która miała miejsce 58-48 milionów lat temu.

Żywica produkowana przez drzewa wypływała w miejscach ich zranień. Ściekała kroplami z wyłamanych gałęzi, spływała po korze, gromadziła się pod korą, wypełniała szczeliny w pniach i korzeniach. Na wielu bryłkach bursztynu do dziś zachowały się odciski kory i włókien drewna.

Żywica, która wypłynęła na zewnątrz przez pewien czas pozostawała niezastygnięta. W tą lepką pułapkę wpadały najczęściej owady, rzadziej na przykład skorpiony czy małe gady. Bywało też, że w żywicy zatopione zostały fragmenty roślin, krople wody lub bąbelki powietrza. Ciała obce wewnątrz bryłek bursztynu nazywamy inkluzjami. Dają nam one unikalną możliwość obejrzenia świata sprzed milionów lat w niemal nie zmienionej formie.

W bursztynodajnym lesie drzewa powalone kataklizmami, chorobami lub po prostu obumarłe ze starości upadały na ziemię. Stwardniała żywica nadal tkwiła w ich pniach, które przykrywane kolejnymi warstwami ściółki po woli się rozkładały. Przez jakiś więc czas żywica, z której miał powstać bursztyn bałtycki pozostawała w płytkiej warstwie osadu, w miejscu w którym powstała.

Północna część obszaru, który dziś zajmuje Morze Bałtyckie była prawdopodobnie rozległą doliną, której główną oś stanowiła hipotetyczna rzeka nazwana przez polską badaczkę bursztynu profesor Barbarę Kosmowską-Ceranowicz, Eridanem.

Wody Eridanu niosły bursztyn wraz z rozkruszonymi skałami na południe i osadzały ten materiał w postaci delty rzecznej w płytkiej zatoce morza eoceńskiego.  Około 1 miliona lat temu nastąpiło pierwsze z serii kilku zlodowaceń. Nasuwający się i cofający lądolód skandynawski porywał ze sobą fragmenty bursztynonośnych osadów i rozrzucał je na terenie całej dzisiejszej Polski. Większa część tych osadów pozostała jednak nienaruszona. Umiejscowione dziś wzdłuż południowego brzegu Bałtyku stanowią główne źródło pozyskiwania bursztynu bałtyckiego.

Właściwości i zastosowanie bursztynu:

Bursztyn do dziś jest najbardziej znanym i rozpowszechnionym kamieniem jubilerskim w Polsce, a polskie bursztynnictwo wyróżnia się indywidualnym charakterem produktów. W obecnej dobie w biżuterii i ozdobach bursztyn najczęściej łączony jest ze srebrem.

Bursztyn jest stosowany również do wyrobu farb i politur oraz pigmentów. Zawarty w nim kwas bursztynowy może pełnić rolę surowca przy produkcji tworzyw sztucznych, takich jak polibursztynian butylenu – PBS czy poliuretany, rozpuszczalników i plastyfikatorów.

Bursztyn jest wykorzystywany także w medycynie niekonwencjonalnej, farmacji i kosmetyce. Ma właściwości bakteriobójcze i antyseptyczne. Wyrabia się z niego maść bursztynową – zawarte w nim związki z grupy terpenów działają rozgrzewająco i wspomagają leczenie bólów reumatycznych. Uważa się, że nalewka spirytusowa na bursztynie wzmacnia odporność, łagodzi objawy przeziębienia, kataru, gorączki oraz bóle reumatyczne i bóle mięśni.

Pozdrawiam.

A.G.